Circulair ontwerpen

Nederland streeft er naar om in 2050 een circulaire economie te hebben. Om van een lineaire naar een circulaire bouweconomie te komen, gaan we over van afval handelen naar waarde handelen. De uitgangspunten zijn dat materialen en componenten economische waarde behouden en waarde creëren door handelend vermogen in de keten tijdens het circulair ontwerpen / bouwen en preventie / waardebehoud tijdens gebruik  en aanpassen van bouwwerken. Hierbij zijn de drie belangrijkste circulaire ambities:  levensduurverlengen,  herbruikbaarheid en hoogwaardige recycling.

30 jaar geleden werd circulair ontwerpen integraal ketenbeheer genoemd, en is een principe waarbij door middel van het verbeteren van processen en samenwerking met leveranciers en afnemers een betere functionaliteit van het deelnemende bedrijf in de keten ontstaat. Vorm van beleid waarbij stoffen in een systeem aanwezig blijven en niet verloren gaan in het milieu. Belangrijke thema’s waren: Sluiten van kringlopen, gebruik duurzame energiebronnen, veerkracht van natuurlijke systemen, sociale ontwikkeling en Triple E (ecologie, economie, eerlijkheid).

Circulair bouwen betekent het ontwikkelen, gebruiken en hergebruiken van gebouwen, gebieden en infrastructuur, zonder natuurlijke hulpbronnen onnodig uit te putten, de leefomgeving te vervuilen en ecosystemen aan te tasten. Bouwen op een wijze die economisch en ecologisch verantwoord is en bijdraagt aan het welzijn van mens en dier. Hier en daar, nu en later. 
(NaarTransitie agenda – Circulaire Bouweconomie, 2018, Transitieteam, pagina 10. Aangepast door Opdrachtgeversforum in de Bouw; werkgroep Circulaire Bouweconomie)

Circulaire economie is een economisch systeem van gesloten kringlopen waarin grondstoffen, materialen, objecten, onderdelen, componenten en elementen op verantwoorde manier zijn gemaakt of samengesteld, zij hun waarde zo min mogelijk verliezen, een optimale levensduur hebben en hernieuwbare energiebronnen worden gebruikt. Ook wordt afval voorkomen. Systeemdenken staat hierbij centraal.

Circulair ontwerpen ondersteunt dit systeemdenken en is meer dan alleen recycling of het hergebruik van elementen uit de B&U bouw of infra. Bij circulair ontwerpen voeg je waarde toe (“waardecreatie”) aan de gebruikte materialen, componenten, elementen en grondstoffen om te komen tot een bouwwerk. Circulair ontwerpen is, in het proces, het regisseren van elementen en het organiseren van vertrouwen, samenwerken en innoveren.

Het gaat bij het bouwwaardemodel om systeemdenken. Het is een benadering die tracht overzicht van het geheel te behouden, in plaats van zich te concentreren op afzonderlijke onderdelen. Bij de ontwikkeling zoek je naar vaste patronen in het bouwproces om die waar nodig te doorbreken met een blijvende oplossing in plaats van probleemoplossend te handelen.

Het is integraal, strategisch en tactisch van aard en een goede ‘praatplaat’ voor elk bedrijf en/of team in de B&U- en infrasector om aan te kunnen geven wáár in het proces men staat, welke impact je wil maken, welke handelings-perspectieven er zijn, welke rol en verantwoordelijkheid met moreel kompas men wil nemen, welke attitude men heeft, waar hun producten (in verschillende levensfases) zich bevinden, hoe deze te demonteren zijn en gereed zijn voor adaptatie in de keten.

Het Bouwwaardemodel is integraal, strategisch/tactisch van aard en gaat over systeemdenken. In het model staat “gebruik”  centraal. In de toepassing is het model belangrijk om adaptief en toekomstgericht te kunnen ontwerpen. Door hier rekening mee te houden, vindt in de gebruiksfase preventie plaats. Links staat de “ontwikkelfase” (van materiaal naar constructie) waar “waardecreatie” centraal staat. Rechts staat “hergebruik” en “waardebehoud” centraal in de “deconstructiefase” van een object of bouwwerk.

Verticaal zijn er vijf niveaus (“system-engineering”) te onderscheiden, van boven naar beneden:

  1. Systeem- en gebruiksniveau
  2. Functieniveau en beheersniveau
  3. Technisch- en verbindingenniveau
  4. Onderdelen- en elementenniveau
  5. Materialen- en grondstoffenniveau

Het bouwwaardemodel (gebaseerd op de Value Hill) geeft inzicht in de volgende drie doelen:

  1. Het geeft inzicht in de modellen 10-R, Stewart-Brand en Adaptiviteit van Schmidt.
  2. Het geeft inzicht in de rollen en haar vakmanschap in de circulaire bouwketen.

Het model is een goede ‘praatplaat’ voor elk bedrijf/team in de B&U- en infrasector om aan te kunnen geven:4

  • Wáár men in het circulaire proces staat, waarbij het startpunt de gebruiker is.
  • Wat is jouw gespiegelde rol, waarbij je acteert vanuit de ene zijde en kijkt tegelijk naar de andere zijde van het bouwaardemodel.
  • Waar hun producten (in verschillende levensfases) zich bevinden.
  • Hoe deze producten te demonteren zijn en gereed zijn voor adaptatie in de keten.
  • Wat diens circulaire ambities en circulaire ontwerpprincipes zijn.